Allahin
emrine muhatap olan her akilli ve buluga ermis, hür, müslüman erkek ve
kadina Islam dinin hükümlerinden sorumlu olmasina denir.
1. FARZ
Cenab-i Hakk'in her mükkelleften yapmasini kesin ve
baglayici bir ifade ile istedigi emirlere denir.
Hükmü: Farzi isleyen sevap kazanir, terkeden günah
kazanir, inkar eden dinden çikar.
a. Farz-i ayn: Her mükelleften ayri ayri yapmalari
istenen emirlerdir. Namaz kilmak gibi
b. Farz-i kifaye: Toplum olarak yapilmasi istenen,
yani belli bir müslüman toplumunun yapmasiyla digerlerinin üzerinden düsen
emirlere denir. Her türlü cihat, Cenaze namazina istirak, müslümanlarin
ihtiyaç duyduklari sanat ve ticareti yapmak gibi. Sayet bunun gibi
emirleri hiç kimse yapmazsa bütün toplum sorumlu olur.
2. VACIP
Cenab-i Hakk'in her mükelleften kesin olmayan ve zan
ifade eden bir emirle yapilmasini istedigi fiillere vacip denir. Kurban
kesme, namazda fatihanin okunmasi, vitir namazi kilma gibi. Safii
mezhebine göre vacip yoktur. Vacip tabiri hanefilere aittir.
Hükmü: Vacip bir emri isleyen sevap kazanir,
terkeden günah kazanir, inkar eden ise dinden çikmaz. Çünkü zan ifade
daima müslümanlarin lehine yorumlanir. O kisi küfürle degil sapiklikla
itham olunur.
Mendüp: Farz ve vacip disinda yapilmasi uygun görülene
davranislar demektir. Kuvvetliden zayifa dogru olmak üzere Sünnet, müstehap,
fazilet ve adap olarak siralanir.
3. SÜNNET
Farz ve Vacip kapsami disinda kalan yani kesin ve
baglayici olmaksizin Hz. Peygamberin tavsiye ve örnek olma niteligini
tasiyan söz ve fiillerin genel adidir.
Hükmü: Yapilmasi tavsiye edilen fakat
terkedilmesinde bir günah ve ceza gerekmeyen fiillerdir. Eger bir sünnet
mütevatir ve sahih bir hadisle ortaya konmussa inkari küfrü gerektirir.
a. Sünnet-i Müekkede: Hz. Peygamberin devamli
yaptigi baglayici ve kesin bir emir olmadigini göstermek için nadiren
terkettigi fiillere denir. Ezan okumak, kamet getirmek, cemaatla namaz
kilmak gibi. Böyle bir sünneti isleyen Allah katinda sevap kazanir,
terkeden cezaya çarpilmazsa da dinen azarlanmayi ve kinanmayi hak eder.
b. Sünnet-i Gayr-i Müekkede: Hz. Peygamberin bazan
yaptigi, bazan da terkettigi fiil ve davranislardir. Ikindi ve yatsi
namazlarinin farzindan önce kilinan sünnetler gibi. Bu sünneti yerine
getiren sevap kazanir ve övgüye layik olur, terkeden dinen kinanmaz.
c. Zavaid veya âdeti Sünnet: Hz. Peygamberin
Allah'in dinini açiklama niteligi tasimaksizin insan olmasi itibariyle
yaptigi normal ve beseri davranislara denir. Peygamberimizin giyim-kusami,
yeme-içme tarzi ve zevkleri gibi. Bunlarin yapilmasi dinen tavsiye
edilmemesine ramen bir kimse ona olan sevgi ve bagliliginin bir ifadesi
olarak yaparsa sevap ve övgüye layik olur. Yapmayan insan günah islemis
sayilmaz.
4. MÜSTEHAP
Hz. Peygamberin bazen yapip, bazen de yapmadigi,
alimlerin ve salih kullarinin öteden beri yapageldikleri ve tavsiye
ettikleri fiil ve davranislardir. Bunlar âdab ve ahlak kurallari
niteligindedir. Bunlara nafile de denir.
5. MUBAH
Mükellefin yapip ve yapmamada serbest oldugu fiillere
denir. Mubah için helal veya caiz tabirleri de kullanilir. Kisinin
yemesi-içmesi, oturup-kalkmasi veya dinen yasak olmayan bir fiili
islemesi gibi.
|